Prowincje rzymskie

Prowincję wcielaną w skład Imperium, określano odpowiednim aktem (lex provinciae) jej sytuację. Ten sam odrębnie regulował sytuację poszczególnych miast rzymskich wchodzących w skład prowincji. Niektóre z nich dostarczały jedynie wojska, inne nie płaciły podatków, posiadały własne sądownictwo. Sprawy nieuregulowane były uzupełniane przy pomocy edyktów namiestnika.

Podstawowym zadaniem prowincji było utrzymywanie Rzymu, a raczej ludu rzymskiego, co najczęściej objawiało się w tzw. daninie zbożowej. Ale mieszkańcy byli zobowiązani jeszcze do dostarczania innych świadczeń osobistych. Jak można przypuszczać, pobieranie wymienionych podatków, stanowiło całkiem intratne zajęcie, zwłaszcza że sama władza nierzadko dopuszczała do pewnych, co wcale nie oznacza że małych, nadużyć. Aby temu zapobiec, w 149 roku p.n.e. na mocy Lex Calpurnia powołano trybunał o przyjmowanie łapówek przez urzędników (queationes perpetuae de rebus repetundis).

Słowo provincia oznaczało pewien zakres pełnomocnictw urzędnika, które zostały mu poruczone.

Imperium Rzymskie w roku 117 n.e. wraz z podziałem na prowincje senatorskie i cesarskie (oznaczone na zielono).

Okres republiki

O przydziale pełnomocnictw w zakresie provinciae decydował Senat rzymski, natomiast o obsadzie urzędów, jedynie losowanie. Zarząd prowincji otrzymywano na rok, ale Senat mógł także nadać prorogatio imperii. Występował również przydział prowincji bez procedury losowania (extra sortem), jednakże zwyczaj ten był stosowany niezwykle rzadko.
Na czele prowincji początkowo stali pretorzy. Ich liczba była uzależniona od liczby prowincji. W 227 roku p.n.e. zwiększono ich liczbę do 4, aby w 197 roku p.n.e., wskutek przyłączenia dwóch prowincji hiszpańskich, zwiększyć do 6. W przypadkach szczególnych, tj. na wypadek wojny, prowadzenie spraw prowincji, decydowano się powierzyć jednemu z konsulów. Po 146 roku p.n.e., wskutek nowych prowincji, tj. Afryka i Macedonia, zdecydowano się na drobną modernizację systemu przydzielania prowincji, wprowadzając instytucję przedłużania namiestnictwa tzw. prorogatio imperii.
Namiestnik sprawował także wymiar sprawiedliwości, przy pomocy rady (consilium), złożonej z przedstawicieli obywateli rzymskich zamieszkujących daną prowincję. Od wyroku namiestnika nie było instancji odwoławczej.

W prowincjach, namiestnikom towarzyszyli legatii, posiadający pewne kompetencje wojskowe i poselskie. Ich liczba była zmienna i uzależniona od potrzeb danej prowincji. Sprawy finansowe prowincji prowadził natomiast kwestor. Dużą grupę w otoczeniu namiestnika, stanowiła wszakże grupa darmozjadów, określana eufemistycznie „współtowarzysze” (contubernales) oraz „przyjaciele” (comites), których rekrutowano z przedstawicieli młodych arystokratycznych rodów.
Pierwsze, ważniejsze uporządkowanie spraw związanych z obejmowaniem namiestnictw przypada dopiero na okres rządów dyktatora Sulli. Sulla zdecydował się na zasadę, że namiestnikami mogą zostać jedynie byli konsulowie (prokonsulowie) i byli pretorzy (propretorzy). Niezwłocznie po zakończeniu urzędowania, uzyskiwali prorogatio imperii i udawali się do przydzielonej im prowincji. W pierwotnych założeniach, kadencja namiestnika wynosiła okres jednego roku, ale z czasem zdecydowano się na przedłużenie tego okresu, z reguły do lat 3, by wkrótce zwyczaj stał się obowiązującą praktyką.

Okres cesarstwa

Po objęciu godności cesarskiej przez Oktawiana Augusta,  prowincje rzymskie zostały podzielone na dwa rodzaje:

• prowincje cesarskie – prowincje, których nominalnym namiestnikiem (w randze prokonsula) z ramienia senatu i ludu rzymskiego był sam cesarz. W praktyce zarząd prowincji cesarskich sprawowali legaci dowolnie mianowani i odwoływani przez cesarza. Prowincje te były najczęściej granicami Imperium Rzymskiego, na nich stacjonowały legiony, które były pod bezpośrednią władzą cesarza.
• prowincje senackie –  prowincje te były własnością narodu rzymskiego i znajdowały się daleko od limesu, w związku z czym nie były zagrożone – dlatego też nie stacjonowały tam legiony, co miało ograniczyć możliwość odebrania władzy cesarzowi przez Senat.  Prawo do wyznaczania zarządców (prokonsulów) miał wyłącznie Senat.

Powstawanie prowincji

Chronologicznie za pierwszą prowincję należy uznać Sycylię, a następnie Korsykę i Sardynię, nabytki Imperium Romanum po I wojnie punnickiej. Dalsze poszerzenie granic, nastąpiło na skutek kolejnej konfrontacji z Kartaginą, II wojny punnickiej, kiedy to panowanie rzymskie rozszerzyło się na zorganizowane w 197 roku p.n.e. dwie prowincje hiszpańskie: Hiszpanię Dalszą (Ulterior) i Bliższą (Citerior).
Kolejne lata obfitowały w coraz nowsze nabytki terytorialne. Zmagania Rzymu z Macedonią prowadzone w II wieku p.n.e. zaowocowały utworzeniem prowincji Macedonia w 148 roku p.n.e. Nieco później, bo w 146 roku p.n.e., w wyniku III wojny punickiej na gruzach pokonanej Kartaginy powstała Afryka.

Imperium Rzymskie za panowania cesarza Hadriana.
Rozwój terytorialny państwa rzymskiego jest wydarzeniem bez precedensu w naszym kręgu kulturowym. Nie zdarzyło się wcześniej, ani później, by jedno państwo opanowało cały znany świat. Legiony rzymskie podbiły wszystkie ziemie wokół Morza Śródziemnego i dotarły tam, szczególnie na północy, gdzie nigdy wcześniej nie zapuścili się mieszkańcy krain śródziemnomorskich. Rzymianie nie bez powodu nazywali Morze Śródziemne Mare Nostrum, czyli „Nasze Morze”. W szczytowym okresie rozwoju państwa łączyło ono wszystkie krainy pod panowaniem rzymskim.

Autor: Andrei Nacu | Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

W tym samym roku, część terenów Grecji została włączona do Macedonii. Terytoria te zostały wyodrębnione dopiero w 27 roku p.n.e., tworząc wraz z Epirem, prowincję Achaja. W 129 roku p.n.e. ziemie królestwa pergamońskiego zamieniono w prowincję Azja. W tym samym roku, na wskutek podbojów na wybrzeżu Ilyrysjkim, część zdobytych ziem, została włączona do prowincji Macedonia.
Wkrótce państwo rzymskie, obejmował również nowe ziemie na północnym zachodzie. Wcześniej, bo pod koniec III wieku p.n.e., został zdobyty pas ziemi zwany Galią Przedalpejską (Galia Cisalpina), które jako prowincja zostały zorganizowane dopiero około 81 roku p.n.e., a później Galia Zaalpejska zwana również Galią Narbońską (Galia Narbonensis), która w 121 roku p.n.e. została zorganizowana w nową prowincję (Galia). Ostatni podbój tych krain nastąpił dopiero za Juliusza Cezara.

Ekspansja Rzymu z całą stanowczością przypadła dopiero na I wiek p.n.e. Wtedy to zdobyto szereg ziem na terenie wschodnim. Już w 102 roku p.n.e. została zdobyta Cylicja, w 96 roku p.n.e. Cyrenajka, zorganizowana w 66 p.n.e. jako Cyrenajka i Kreta W 75 roku p.n.e. nastąpiło przejęcie Bitynii, a w 64 roku p.n.e. zostały zorganizowane prowincje Syrii, której podbój rozpoczęto już w 66 roku p.n.e., a także Bitynii i Pontu. W 58 roku p.n.e. został włączony Cypr. W 30 roku p.n.e. do Imperium został włączony Egipt, a w 25 Galacja.
W latach 16 – 12 p.n.e. zostały zdobyte Recja, Noricum, Panonia, a także prowincje alpejskie, ale tylko częściowo.

Przeczytaj więcej

Bitwa pod Ilipą Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny drugiego triumwiratu Wojny galijskie Gajusz Juliusz Cezar