Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Tyberiusz

(16 listopada 42 p.n.e. - 16 marca 37 n.e.)

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Tyberiusz
Imiona

Tiberius Claudius Nero

Panował jako

Tiberius Caesar Augustus

Czas panowania

19 sierpnia 14 – 16 marca 37 n.e.

Urodzony

16 listopada 42 p.n.e.

Zmarły

16 marca 37 n.e.

Moneta cesarza Tyberiusza

Tyberiusz Klaudiusz Neron urodził się w 42 roku p.n.e. w Rzymie. Tyberiusz był członkiem rodu Klaudiuszów i drugim cesarzem w historii Rzymu. Dzięki adopcji przez Oktawiana Augusta wszedł do rodu Juliuszów. Wszyscy kolejni cesarze aż do Nerona byli w różnym stopniu spokrewnieni z tymi rodami, stąd nazwa dynastii julijsko-klaudyjskiej.

Tyberiusz dał się poznać jako wybitny wódz rzymski, który prowadził skuteczne walki w Germanii i nad Dunajem na polecenie cesarza Augusta. Po śmierci przybranego ojca Tyberiusz przejął rządy. Był to czas stabilizacji dla warstw niższych i okres terroru dla arystokracji, głównie za sprawą prefekta pretorianów Sejana, który zdobywał coraz większą władzę w państwie rzymskim i próbował przejąć władzę.

Pochodzenie i kariera

Początki życia

Tyberiusz był synem Tyberiusza Klaudiusza i Liwii Druzylli. Poprzez adopcję swojego dziadka od strony matki należał także do rodu plebejskiego Liwiuszów, który jak przekazuje Swetoniusz odznaczył się wieloma wybitnym Rzymianami. Swetoniusz opisuje, że kiedy Tyberiusz miał się urodzić, Liwia zasięgnęła wróżb.

Wyciągnęła spod siedzącej na jajach kury jedno i póty ogrzewała własnoręcznie lub przy pomocy kobiet służebnych na przemian, aż nastąpił wylęg. Ukazał się kurczak ozdobiony wyjątkowo pięknym grzebieniem. Niemowlęciu wspaniałą przyszłość zapowiedział astrolog Skryboniusz, obiecując nawet władzę królewską, lecz bez królewskich odznak.

Swetoniusz, Żywoty cezarów III, 142, 14

Za sprawą Swetoniusza wiemy, że pierwsze kilka lat życia Tyberiusza pełne były stresów. Jego ojciec Tyberiusz Klaudiusz Neron (optymata) zmuszony został stanąć po jednej ze stron na scenie politycznej i związał się z Markiem Antoniuszem. W związku z tym musiał opuścić Rzym w 41 roku p.n.e. i wielokrotnie uciekać przez stronnikami Oktawiana wraz z Liwią i małym synkiem. Swetoniusz opowiada, jak pewnej nocy znaleźli się w lesie, gdy nagle „ze wszystkich stron powstał pożar w lasach i otoczył pierścieniem cały orszak tak ciasno, że płomień opalił nawet część szaty i włosów Liwii”1.

W 40 roku p.n.e. Antoniusz i Oktawian pogodzili się, co zakończyło ciężki okres w życiu rodziny. Tyberiusz Klaudiusz Neron oraz Liwia wrócili do Rzymu. Oktawian poznał Liwię przypadkiem, kiedy ta była w ciąży. Zakochał się i natychmiast wziął rozwód ze Skrybonią, a Tyberiusza Klaudiusza Nerona zmusił do oddania mu Liwii. Zgodnie z ustaleniami Tyberiusz oraz nowo narodzony Druzus (później zwany Starszym) mieli pozostać w domu ojca, który miał zadbać o ich wychowanie i edukację. Ślub Oktawiana i Liwii odbył się 17 stycznia 38 roku p.n.e., już po narodzinach Druzusa. Jak przekazuje Kasjusz Dion, Tyberiusz Klaudiusz Neron wziął udział w ceremonii zaślubin, przekazując osobiście swoją byłą żonę Oktawianowi, tak jakby to zrobił ojciec panny młodej.

Kariera polityczna i wojskowa

W 33 roku p.n.e. Tyberiusz Klaudiusz Neron zmarł. Na pogrzebie przemowę wygłosił Tyberiusz, chwaląc swojego biologicznego ojca. Fakt, że był starszym z braci i należał oficjalnie do grona „rodziny” Oktawiana rozciągał przed nim świetlaną przyszłość. Co więcej, zwycięstwo Oktawiana w 31 roku p.n.e. pod Akcjum i przejęcie pełni władzy spowodowały, że Oktawian zaczął się rozglądać za ewentualnym następcą. Naturalnym kandydatem był albo Marek Agrypa, albo Marek Klaudiusz Marcellus – bliscy przyjaciele władcy. Mimo wszystko, Oktawian starał się zadbać o odpowiedni rozwój kariery Tyberiusza i jego brata, na co z pewnością duży wpływ miała Liwia.

Pozostałości willi Tyberiusza w Sperlonga, rzymskim ośrodku znajdującym się w połowie drogi między Rzymem a Neapolem.

W 29 roku p.n.e. Tyberiusz rozpoczął udział w życiu publicznym uczestnictwem w triumfie Augusta dla uczczenia bitwy pod Akcjum. W wieku 17 lat (25 p.n.e.) został kwestorem za zgodą Augusta. Co więcej, otrzymał zapewnienie, że otrzyma preturę a potem konsulat – podobnie jak jego brat Druzus. Tyberiusz w tym czasie wyraźnie interesował się prawem oraz grecką retoryką.

W 20 roku p.n.e. Tyberiusz pojechał na Wschód z misją odzyskania od Partów znaków legionowych utraconych przez Krassusa (53 p.n.e.), Decydiusza Saksa (40 p.n.e.) i Marka Antoniusza (36 p.n.e.). Po roku negocjacji Tyberiusz otrzymał sztandary, a dodatkowo udało się zapewnić, że Armenia pozostanie neutralna na granicy Cesarstwa oraz Partii.

Po powrocie ze Wschodu Tyberiusz otrzymał urząd pretora i wraz z bratem Druzusem Starszym prowadził walki z plemionami alpejskimi, podbijając Recję; w tym też czasie Tyberiusz odkrył źródła Dunaju. Potem przez rok był namiestnikiem prowincji Gallia Comata (nazywana także Tres Galliae). W 13 roku p.n.e. Tyberiusz sprawował urząd konsula.

W 12 roku p.n.e. Tyberiusz otrzymał specjalne wojskowe uprawnienia w Panonii i Germanii, aby zapewnić pokój i odpierać ataki barbarzyńców. W 7 roku p.n.e. po powrocie do Rzymu otrzymał ponownie konsulat, by rok później rozpocząć kampanię przeciwko Markomanom.

Tyberiusz w czasach panowania Augusta, będąc dowódcą wojsk, wielokrotnie odznaczył się wielką odwagą w licznych kampaniach.

Miłość, ślub z przymusu i następca

Wipsania Agrypina
Autor: Evil berry | Creative Commons Uznanie autorstwa 2.0.

Pierwszą żoną Tyberiusza była Wipsania Agrypina, córka Marka Agrypy, z którą, jak sugeruje Swetoniusz, był szczęśliwy. Małżeństwo miało miejsce albo 20, albo 19 roku p.n.e. W 13 roku p.n.e. urodził się im syn Druzus (zwanym Młodszym). Jednak August po śmierci Agrypy w 12 roku p.n.e. i owdowieniu córki Julii szukał dla niej odpowiedniego kandydata.

Chociaż dobrze z sobą żyli [Tyberiusz i Wipsania] i po raz wtóry zaszła z nim w ciążę, musiał ją porzucić i natychmiast pojąć za żonę córkę Augusta, Julię, nie bez głębokiego bólu, gdyż do Agrypiny był przywiązany, obyczajów Julii nie pochwalał.

Swetoniusz, Tyberiusz, 7

August zdecydował się bardziej powiązać Tyberiusza z rodziną, gdyż w tym momencie był najbardziej prawdopodobnym następcą Augusta (jego przyjaciel Marcellus zmarł 10 lat wcześniej). Aby za legitymizować i powiązać Tyberiusza z rodem Juliuszów oczekiwał narodzin dziedzica.

Oczywiście drugie małżeństwo zawarte nie z miłości, ale z obowiązku, okazało się fatalne w skutkach. Małżeństwo było nieudane, a jedyne dziecko, Neron, zmarło w niemowlęctwie. Tyberiusz negatywne nastawienie do Julii miał znacznie wcześniej, kiedy był jeszcze mężem Wipsanii. Wówczas już Julia czyniła do niego awanse. Co więcej, Julia miała opinię kobiety rozwiązłej i zachowującej się absolutnie wbrew konserwatywnym poglądom ojca.

Wyjazd na Rodos

W 6 roku p.n.e. Tyberiusz, będący de facto drugą osobą w państwie, z własnej woli zdecydował się opuścić Rzym, porzucić politykę oraz wyjechać na wyspę Rodos. Nie mamy pewności co do motywów, jakie kierowały Tyberiuszem, jednak z pewnością wiadomość zszokowała cesarza. Podejrzewa się, że Tyberiusz mógł dostrzegać, że August zamiast niego zdecyduje się wkrótce mianować następcą jednego ze swoich dorastających wnuków – Gajusza lub Lucjusza Cezarów, synów Agrypy i Julii, którzy po śmierci Augusta i tak odsunęliby go kompletnie od polityki. Inna sugestia, co do przyczyn wyjazdu Tyberiusza z Rzymu to jego oburzenie z racji na złe prowadzenia się Julii (np. nocne wypady na Forum Romanum i liczni kochankowie) oraz załamanie, jakie Tyberiusz przeżył po wymuszonym rozwodzie z ukochaną Wipsanią, z którą nie mógł się więcej spotykać.

August na wieść o decyzji Tyberiusza miał błagać go o pozostanie w stolicy, jednak bez skutku. Tyberiusz na wyspie pozostawał aż do roku 2 n.e. W pewnym momencie miał zacząć żałować swojej decyzji i nawet prosił cesarza o zgodę na powrót, jednak takowej nie otrzymał. Na Rodos Tyberiusz dowiedział się, że jego żona została sądownie skazana za rozpustę i cudzołóstwa, w jego imieniu postawiono wniosek o rozwód, oraz że udzielono mu go z woli Augusta. Wciąż jednak Tyberiusz nie mógł wrócić do Rzymu.

Sytuacja uległa zmianie w roku 2 n.e., kiedy zmarł Lucjusz Cezar. August zgodził się na powrót Tyberiusza do Rzymu, pod warunkiem, że nie będzie w najmniejszym stopniu mieszać się do zarządzania państwem, ani wpływać na jego losy i stanie się zwykłym obywatelem. Nieoczekiwanie w 4 roku n.e. zginął w Armenii drugi z braci – Gajusz Cezar, nie pozostawiając Augustowi innego wyboru, jak postawić na Tyberiusza. Tyberiusz został w pełni adoptowany; August uczynił go swoim następcą oraz kazał Tyberiuszowi adoptować Germanika – syna swojego brata, zapewniając tym samym ciągłość rodu i zabezpieczając władzę.

Swetoniusz przytacza też historię, jak sam zaznacza nie sprawdzoną, „jakoby po wyjściu Tyberiusza z tajnej narady pokojowcy dosłyszeli te słowa Augusta: Nieszczęsny naród rzymski, który się dostanie w tak z wolna miażdżące szczęki”2. Słowa te dowodzą, że Tyberiusz nie miał najlepszej opinii u Augusta. Tacyt z kolei pisze, że August zrobił to „nie z przywiązania ani troski o państwo, lecz przejrzawszy jego wyniosłość i okrucieństwo, w najgorszym do siebie kontraście własnej szukał sławy”3.

Swetoniusz, ponownie, bardziej pobłażliwie ocenił decyzję Augusta:

Zniewolony prośbami żony, usynowieniu jego [Tyberiusza] nie sprzeciwił się, być może nawet powodowany względem osobistym: aby dając takiego następcę wywołać kiedyś tym większy żal po sobie. Nie mogę jednak dopuścić myśli, aby ten pod każdym względem roztropny i przezorny władca mógł postąpić lekkomyślnie, zwłaszcza w sprawach tak szczególnej wagi. Raczej skłonny jestem przypuścić, że zważywszy wady i zalety Tyberiusza uznał August zalety za przeważające. Co więcej, zaklinał się publicznie, na zebraniu, że usynowił go ze względu na dobro państwa.

Swetoniusz, Tyberiusz, 21

Jedynym ewentualnym wrogiem Tyberiusza do objęcia władzy po Auguście był pozostały przy życiu syn Agrypy – Agrypa Postumus („Pogrobowiec”), który – jak przydomek wskazuje – urodził się już po śmierci ojca w 12 roku p.n.e. Zapewne za sprawą Liwii – promującej Tyberiusza w oczach Augusta – w roku 7 n.e. Agrypa został skazany na banicję na wyspę Planazję (okolica Korsyki).

W latach 10-12 n.e. Tyberiusz nadzorował kampanię w Germanii po tragicznej klęsce w lesie Teutoburskim. Za swoje zwycięstwa został nagrodzony triumfem. Koniec życia Augusta to już oficjalne uznawanie Tyberiusza za współrządcę.

Cesarz

Dnia 19 sierpnia 14 roku n.e. w wieku 76 lat zmarł Oktawian August – pierwszy cesarz i twórca dynastii julijsko-klaudyjskiej, która rządzić będzie do 68 roku n.e. August został ubóstwiony, podobnie jak Juliusz Cezar. Tyberiusz automatycznie objął urząd cesarza Rzymu, mając wówczas 55 lat.

Według Swetoniusza pierwszą decyzją Liwii (niewykluczone, że Tyberiusz o tym wiedział) było zamordowanie ewentualnego rywala Tyberiusza do władzy – Agrypę Postumusa. Zadanie wykonał trybun wojskowy, który przydzielony był jako straż przyboczna. Swetoniusz tak komentuje reakcję Tyberiusza na informację o wypełnieniu rozkazu:

Tyberiusz odpowiedział, że „rozkazu takiego nie wydał, a trybun za swój czyn odpowie przed senatem”. Widocznie chciał uniknąć na razie niechęci społeczeństwa. Wkrótce całą sprawę puścił w głuchą niepamięć.

Swetoniusz, Tyberiusz, 22

Dnia 18 września Senat zebrał się, aby nadać Tyberiuszowi odpowiednie uprawnienia, takie jak miał August. Tyberiusz wówczas miał odrzucić wiele tytułów i praw – według Tacyta – m.in. „ojca ojczyzny” (Pater Patriae) oraz corona civica (wieniec z liści dębowych). Z przekazów pisarzy antycznych Tyberiusz początkowo jawi się nam jako człowiek przeraźliwie obawiający się wszelkich spisków, unikający angażowania się w sprawy państwowe i chcący mieć jak najwięcej spokoju. Swetoniusz przekazuje, że Tyberiusz ostatecznie odrzucił wiele tytułów, przyjmując skromniejsze tylko i zgodził się objąć rządy nad Rzymem, mówiąc jednak że jego panowanie trwać będzie: „Dopóty, aż doczekam się tej chwili, kiedy się wam wyda słuszne udzielić mej starości nieco wytchnie­nia”.

Doszło też do zamieszania w wojskach nad Renem i prób ogłoszenia cesarzem Germanika. Tyberiusz także był bardzo ostrożny i jak wynika ze słów Swetoniusza, gotów był nawet ustąpić z części władzy. Ostatecznie Germanik stłumił bunt legionów. Później podejrzewano Tyberiusza, że maczał palce w dość tajemniczej śmierci swojego powszechnie lubianego bratanka, o otrucie którego został oskarżony przyjaciel Tyberiusza – Gnejusz Kalpurniusz Pizon.

Początek jego panowania, po wyzbyciu się strachu, to czas spokoju. Z tekstów źródłowych Tyberiusz jawi się nam jako osoba niezwykle skromna. Tyberiusz był osobą skromną, która nie godziła się na stawianie sobie świątyń i nie przepadała za pochlebstwami pod swoim adresem.

Pochlebstwem brzydził się tak dalece, że nie dopuszczał do swej lektyki żadnego z senatorów ani dla okazania sobie czci, ani dla omówienia jakiegokolwiek interesu. Gdy pewien były konsul, aby go przeprosić i ubłagać o coś, usiłował ująć za kolana, Tyberiusz tak nagle się odchylił, że tamten padł na wznak. Jeśli w rozmowie czy w dłuższym przemówieniu wyrażano się o nim zbyt pochlebnie, nie zawahał się przerwać i zganić oraz natychmiast zażądać zmiany wyrażenia. Gdy ktoś nazwał go „panem”, Tyberiusz zwrócił mu uwagę, aby więcej nie przezywał go obelżywie. Gdy ktoś inny nazwał jego zajęcia „świętymi”, a jeszcze inny wyraził się, że został wprowadzony do senatu, „na jego zlecenie”, zmusił ich do zmiany wyrażeń. Mianowicie: „na jego zlecenie” zamienić kazał na „za jego radą”, a „święte” na „uciążliwe”.

Swetoniusz, Tyberiusz, 27

Tyberiusz w swoich rządach bardziej bazował na opinii Senatu, pozostawiając pole do decyzji. Nie denerwował się nawet, kiedy ustawa przeszła wbrew jego zdaniu. Jego rządy były rozsądne; ingerował w sprawy jedynie kiedy prawo było łamane. Przyjął postawę nadzorcy i opiekuna państwa, dając jego swobodę instytucjom. Dodatkowo nakazał zrezygnować z dużych wydatków na igrzyska i ograniczyć je do wymaganego minimum. Co więcej, Tyberiusz stawiał także na zwiększenie bezpieczeństwa oraz likwidację problemu napadów i rabusiów.

Dojście do władzy Sejana

Rzymski As przedstawiający Tyberiusza, wybity w 31 roku n.e., w Augusta Bilbilis. Na rewersie jest napis: Augusta Bilbilis Ti(berius) Caesare L(ucius) Aelio Seiano, świętujący konsulat Sejana w tym roku.

W 15 roku n.e. prefektem pretorianów w Rzymie został Sejan – wywodzący się ze stanu ekwickiego – który urząd objął po swoim ojcu Strabonie, który z kolei został mianowany namiestnikiem Egiptu. Sejan, przejawiający dużą ambicję, natychmiast podjął się zreformowania formacji i ustanowił ją potężnym narzędziem w dobie pryncypatu. W roku 20 n.e. przeniósł wszystkie porozrzucane garnizony do jednych koszar, poza Rzym. Ponadto zwiększył liczbę kohort z dziewięciu do dwunastu, gdzie jedna z nich pełniła ciągłą służbę w pałacu. Zrezygnowano z podzielności urzędu prefekta – od teraz miał być jeden dowódca gwardii pretoriańskiej – oraz zwiększono jego kompetencje: od teraz osobiście powoływał centurionów i trybunów. Poprzez te zmiany Sejan przejął pełnię władzy nad jednostką, liczącą około 12.000 żołnierzy, która była gotowa wykonać każdy rozkaz. Za panowania cesarza Tyberiusza często prezentowano siłę gwardii na wszelkiego rodzaju paradach, co tylko podkreślało kres fasadowości republiki.

Konflikt Sejana z Druzusem Młodszym

Po dokonaniu wspomnianych reform, Sejan stał się zaufanym i silnym doradcą samego cesarza. Do 23 roku n.e. miał już istotny wpływ na podejmowane decyzje Tyberiusza, który nazywał go”Socius Laborum” („mój partner w moich trudach”). W tym czasie Sejan otrzymał stanowisko pretora, które zazwyczaj nie było przewidziane dla osoby ze stanu ekwickiego. Na jego cześć wybudowano pomnik w Teatrze Pompejusza, a z czasem w Senacie zasiedli jego stronnicy, pełniący funkcje publiczne i zarządcze. Wzrastająca potęga Sejana i jego ważna pozycja w państwie stopniowo zaczęła budzić oburzenie wśród członków rodziny cesarskiej i senatorów. Największą wrogością jednak emanował Druzus Juliusz Cezar, syn Tyberiusza, nazywany Druzusem Młodszym.

Druzus Młodszy został otruty w 23 roku n.e. przez agentów Sejana. Udział w całym spisku miała jego żona – Klaudia Julia Liwilla.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Historia wrogości między Sejanem a Druzusem sięga 15 roku n.e., kiedy to stacjonujące w Pannoni i Germanii legiony zbuntowały się władzy cesarskiej. Kiedy adoptowany syn Tyberiusza, Germanik uspokoił rewoltę w Germanii, do Panonii wysłany został Druzus Młodszy wraz z Sejanem oraz dwoma kohortami pretorianów. Druzus szybko zdławił bunt i zlecił egzekucję prowodyrów buntu. Obóz został oczyszczony z buntowników przez pretorianów, a legion powrócił do zimowych koszar. Mimo odniesionego sukcesu, wrogość między Druzusem a Sejanem wyraźnie rosła.

Od objęcia tronu rzymskiego przez Tyberiusza, jego syn Druzus postrzegany był jako bardzo prawdopodobny sukcesor. Odniósł on zwycięstwo na czele swoich legionów w prowincji Illyricum w roku 18 n.e., a w 21 n.e. pełnił urząd konsula wraz z ojcem. W praktyce jednak nadal drugą osobą w państwie był Sejan, który wciąż chciał powiększać swoją władzę. Już w 20 roku n.e. Sejan, chcąc utrwalić swoje powiązanie z rodziną królewską, zaręczył swoją 4-letnią córkę Junillę z synem przyszłego cesarza Klaudiusza – Druzusem IV (Claudius Drusus). Ostatecznie jednak nie doszło do zawarcia małżeństwa z racji tego, że kilka dni później Klaudiusz Druzus zmarł z powodu asfiksji.

Wydaje się, że nieudana próba powiązania się z rodem cesarskim, skierowała całą uwagę Sejana na próbę eliminacji możliwego następcy tronu – Druzusa. W 23 roku n.e. konflikt między Sejanem a synem Tyberiusza osiągnął kulminację. Podczas kłótni Druzus uderzył pięścią prefekta, i otwarcie ubolewał, że osoba spoza rodziny została zaproszona do współrządzenia, kiedy syn cesarza wciąż żył. W tym czasie Tyberiusz przekroczył 60 lat i prawdopodobnym było to, że władzę po nim przejmie jego syn, Druzus. Sejan zaczął konspirować i potajemnie namówił Liwillę, żonę Druzusa, do udziału w spisku. Z jej pomocą Sejan otruł następcę tronu, który umierał powoli, co wyglądało na śmierć naturalną. Druzus zmarł dnia 13 września 23 roku n.e.

Śmierć syna była dla Tyberiusza ogromnym szokiem ze względów personalnych jak i politycznych. Cesarz celowo zrezygnował z wielu funkcji publicznych na rzecz Druzusa, aby go przygotować do pełnienia funkcji cesarza. Załamany Tyberiusz pozostawił większość obowiązków administracyjnych Sejanowi i zaczął szukać godnego następcy. Wydawało się, że największe mają szanse trzej kandydaci (synowie zmarłego Germanika): Kaligula oraz jego bracia Klaudiusz Neron Juliusz Cezar i Druzus III. Wszyscy trzej mężczyźni byli zagrożeniem dla planów Sejana.

Sejan i dążenie do samowładztwa

W międzyczasie Sejan, chcący ponownie powiązać się z dynastią julijsko-klaudyjską, zażądał małżeństwa z Liwillą w 25 roku n.e. Było to możliwe z racji tego, że Liwilla była wdową po Druzusie, a Sejan rozwiódł się dwa lata wcześniej ze swoją żoną Apikatą. Sejan, gotowy był przyjąć imię Juliana, tak, aby móc być uznanym za sukcesora tronu rzymskiego. Cesarz Tyberiusz nie wyraził zgody na prośbę swojego podwładnego, argumentując to tym, że wykroczył by tym samym poza swoje uprawnienia. Sejan zdecydował się zmienić swoje plany i postanowił izolować Tyberiusza od Rzymu. Zaczął szerzyć pogłoski o nienawiści Agrypiny Starszej (wdowy po Germaniku) i Senatu do niego. Cesarz ogarnięty paranoją, wycofał się do posiadłości wiejskiej w Kampanii, a potem na wyspę Capri w 26 roku n.e., gdzie spędził swoje pozostałe lata życia (zmarł w 37 roku n.e.). W czasie pobytu Tyberiusza poza Rzymem, Sejan z łatwością kontrolował wszelką korespondencję cesarza ze stolicą.

Do roku 29 n.e., Liwia (matka Tyberiusza) kontrolowała samodzielne działania Sejana. Wraz z jej śmiercią, w Rzymie nastąpił czas wyroków, konfiskat majątków oraz eliminacji oponentów politycznych Sejana. Prefekt zlikwidował prominentnego senatora Gaiusa Asiniusa Gallusa Saloninusa, przeciwnika Tyberiusza, powiązanego z frakcją Agrypiny Starszej. Z kolei wdowa po Germaniku wraz z synami: Neronem i Druzusem zmuszona została udać się na banicję w 30 roku n.e., gdzie wszyscy umarli w tajemniczych okolicznościach z powodu głodu. Jedynie Kaligula, który przeniósł się z Tyberiuszem na wyspę Capri, przeżył prześladowania.

Upadek Sejana

W 31 roku n.e., pomimo pochodzenia ekwickiego, Sejan dzielił konsulat z Tyberiuszem w formie in absentia („zastępstwa”) i zaręczył się z Liwillą. Tyberiusz, który wycofał się z Rzymu, formalnie nadal rządził, jednak faktyczną władzę sprawował Sejan w Rzymie. Jego urodziny były publicznie świętowane, wznoszono posągi i oddawano mu honory. Sejan uważał, że po usunięciu wszelkiej opozycji, jego pozycja jest niezagrożona. Sejan w końcu podjął decyzję o przygotowaniu zamachu stanu, pragnąc zdobyć niepodzielną władzę dla siebie. Ostrzeżony na czas przez Antonię Młodszą, Tyberiusz przy pomocy Makrona doprowadził do aresztowania Sejana dnia 18 października 31 roku n.e. i uduszenia za wnioskiem Senatu. Po egzekucji Sejana, Kwintus Sutoriusz Makron zastąpił go na stanowisku prefekta pretorianów.

Koniec panowania

Ostatnie lata panowania Tyberiusz spędził w odosobnieniu na wyspie Capri, gdzie według Swetoniusza miał wymyślać perwersyjne zabawy. Tuż przed śmiercią przeniósł się do Misenum.

Henryk Siemiradzki, Orgia na Capri

Z mniej znaczących kwestii należy wspomnieć fakt, że Tyberiusz nie zgodził się na ubóstwienie swojej osoby za życia. Nie przeszkadzało to jednak w wybudowaniu jego świątyni w Smyrnie (Grecja) czy nazwać miasto jego imieniem (Tiberias, czyli Tyberiada w Izraelu). Tyberiada, znajdująca się na zachodnim brzegu jeziora Galilejskiego, została tak nazwana przez Heroda Antypasa.

Działalność budowlana

Za rządów Tyberiusza powstał pałac w Rzymie, który znajdował się na Palatynie – jego ruiny wciąż są widoczne. W stolicy zainaugurowano także budowę świątyni dedykowanej Augustowi oraz rozpoczęto renowację teatru Pompejusza – oba projekty zakończyły się dopiero za rządów Kaliguli.

Z panowaniem Tyberiusza związana jest przede wszystkim wyspa Capri, na której łącznie w czasie jego rządów było 12 willi, z czego najsłynniejsza i największa była Villa Jovis. Z kolei w Sperlonga (nadmorska włoska mieścina) znajdowała się willa Tyberiusza ze słynną grotą, którą władca zaadoptował na swój letni pokój bankietowy. Tam też odnaleziono liczne fragmenty rzymskich rzeźb.

Śmierć

Dnia 16 marca 37 roku n.e. w willi w Misenum cesarz Tyberiusz stracił oddech. Zgodnie z przekazem Tacyta wszyscy zaczęli gratulować Kaliguli objęcia tronu, kiedy doszły zebranych słuchy, że cesarz jednak żyje. W willi zapanować miał wielki chaos, który wykorzystał Makron (niewykluczone, że za namową Kaliguli) przyspieszając jego śmierć i dusząc cesarza stosem ubrań. Podobną wersję wydarzeń zaproponował Kasjusz Dion.

Tyberiusz odszedł ze świata w kilka miesięcy przed swoim 78 urodzinami. Został pochowany w Mauzoleum Augusta, jednak odmówiono ubóstwienia go, na wzór Augusta. Za złe miano mu przede wszystkim rządy za czasów Sejana i późniejsze negatywne nastawienie do Senatu. W testamencie podzielił władzę nad Cesarstwem między Kaligulę oraz Tyberiusza Klaudiusza Gemellusa (wnuka Tyberiusza, a syna Druzusa Młodszego). Kaligula zaraz po przejęciu władzy pominął zapis o Gemellusie.

Śmierć Tyberiusza, Jean-Paul Laurens
Obraz przedstawia cesarza Tyberiusza, który miał być rzekomo uduszony z polecenia Kwintusa Sutoriusza Makrona – prefekta pretorianów.

Charakter Tyberiusza i relacje z matką

Ruiny Villa Jovis na wyspie Capri. To tam Tyberiusz spędził ostatnie lata życia, pozostawiając kontrolę nad imperium w rękach prefekta pretorianów Sejana.
Autor: Thomas Möllmann |Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Tacyt charakteryzuje Tyberiusza jako osobę zamkniętą w sobie, początkowo uległą wobec matki, później wręcz zazdrosną o jej dobrą opinię wśród niektórych senatorów. Historyk uważa, że pod wpływem Sejana (dowódca pretorianów, który zyskał pozycję najbliższego doradcy cesarza) zmienił się w okrutnego, nie liczącego się z nikim autokratę. Oto jak charakteryzuje Tyberiusza i opisuje relację z matką:

Neron wprawdzie dojrzały latami i wypróbowany wojownik, lecz pełen dawnej i dziedzicznej w rodzie Klaudiuszów pychy; wiele się też ujawnia, choć przytłumionych, oznak jego okrucieństwa. On nadto od wczesnego dzieciństwa wychował się w domu panującym; w młodym już wieku obsypano go konsulatami i triumfami; nawet w tych latach, które na Rodos pod pozorem życia w zaciszu jako wygnaniec spędził, o niczym innym nie myślał jak tylko o zemście, obłudzie i tajemnej rozpuście. Obok niego jeszcze matka z wrodzoną kobiecie żądzą panowania: tej niewieście trzeba będzie służyć i dwom prócz tego młodzieńcom, którzy tymczasem państwo uciskają, a kiedyś na sztuki rozerwą.

[…] póki żyła Augusta, było jeszcze do kogo się uciec, zwłaszcza, że Tyberiusz miał zakorzeniony respekt dla matki, a Sejan nie ważył się powagi rodzicielki wyprzedzać.

Tacyt, Roczniki, I

Tacyt ogólnie milczy jeśli chodzi o sposób wychowania Tyberiusza, jednak w tym jednym zdaniu rzuca się to w oczy: „zakorzeniony respekt do matki” nie mógł wynikać przecież z niczego innego jak tylko z nauczenia tego przez matkę surową, ale i wyrozumiałą. Tyberiusz jakkolwiek w późniejszym okresie swych rządów jest nieczuły i wręcz arogancki do matki, jednak nie odważył się podnieść na nią ręki. To zazdrość była motorem jego pierwszych działań przeciw matce. I tak, jak informuje nas Tacyt, nie dopuścił, aby nazywano Liwię „matką ojczyzny”. Tacyt pisze:

On jednak oświadczył kilkakrotnie, że należy zachować miarę w dowodach czci dla kobiet i że sam zastosuje podobne ograniczenie do tych odznaczeń, które by jemu przyznać chciano; w rzeczywistości, dręczony zazdrością i uważając wywyższenie kobiety za poniżenie własnej osoby nie pozwolił nawet liktora dla niej uchwalić, odmówił jej ołtarza adopcji i innych tego rodzaju zaszczytów.

Tacyt, Roczniki, I.4-5

O tym samym zresztą wspomina Swetoniusz: „wyjątkowo oburzyły go rozważania senatu, aby do jego dotychczasowych tytułów, jako syna Augusta, dodać jeszcze jeden: syn Liwii”4.

Liwia Druzylla. Była ona pierwszą cesarzową Rzymu. Najbardziej kontrowersyjną z wszystkich następnych. Jej siła charakteru i rola, jaką spełniła przy boku Augusta spowodowały, że Tacyt, Swetoniusz i inni postrzegali ją, jako osobę władczą i pozbawioną wszelkich uczuć.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Tyberiusz niechętnie znosił towarzystwo matki, o czym informuje nas Swetoniusz. Nie chciał też, by posądzono go o to, że to ona kieruje jego działaniami. Drażniło go jej zachowanie:

[…] częstokroć zwracał jej uwagę, aby trzymała się z dala od spraw większej wagi i nie przystojnych kobiecie, zwłaszcza od chwili, gdy zauważył w czasie pożaru blisko świątyni Westy, jak osobiście wystąpiła, zachęcając lud i żołnierzy, aby jeszcze usilniej nieśli pomoc; tak zresztą zwykła postępować za życia męża

Swetoniusz, Tyberiusz, 50

Jak też sugeruje Swetoniusz w końcu doszło między nimi do takiej kłótni, że Liwia wyniosła z domu ukrywane listy Augusta na temat złego usposobienia Tyberiusza i odczytała je głośno. Od tego czasu zaledwie kilka godzin widział się z matką, a kiedy zachorowała, w ogóle przestał ją odwiedzać. Co więcej:

Po pogrzebie zabronił oddawać jej cześć boską, powołując się jakoby na własną jej wolę. Jej testament także unieważnił. Wszystkich przyjaciół i bliskich zmarłej, a nawet tych, którym zleciła w godzinie śmierci troskę o swój pogrzeb, w krótkim czasie ciężko doświadczył. Jednego z nich, stanu rycerskiego, przydzielił do pompowania wody.

Swetoniusz, Tyberiusz, 51

Kasjusz Dion pisze o Tyberiuszu, że „dokonał wiele wspaniałych czynów i popełnił tylko niewiele błędów; lecz gdy nie miał już groźnego konkurenta zmieniło się jego zachowanie, które do tej pory wykazywało niezliczone dobre uczynki, w dokładne przeciwieństwo”. Bez wahania torturował, by zyskać świadków przeciwko swoim przeciwnikom, prawdziwym czy urojonym. Zdaniem Kasjusza Diona na zmianę sposobu bycia Tyberiusza ogromny wpływ miał Lucjusz Aeliusz Sejan, którego szybko awansował. Kasjusz potwierdza też relację Swetoniusza o postawie Tyberiusza w sprawie pogrzebu Liwii.

Mimo braku miłości Tyberiusza do matki, jego okrucieństwa i obojętności, wszyscy historycy starożytni są zgodni co do jednego. Jeśli podejrzewano Liwię o jakąś zbrodnię czy spisek, to brał w niej udział również Tyberiusz. Jeżeli przyjąć, że to w wyniku działań Liwii August usynowił Tyberiusza, co sugeruje Swetoniusz, to mogła ona mieć też współudział w rządzeniu państwem tuż po śmierci męża, co wynikałoby z przekazu Tacyta. Być może to właśnie oni doprowadzili do sytuacji, że August nie miał już wyboru, ponieważ nie było już żadnego innego kandydata na następcę. Jest możliwe, że Liwia i Tyberiusz doprowadzili w różny sposób, do śmierci wszystkich potencjalnych kandydatów, ale nie można by wykluczyć, iż było to dziełem przypadku.

Kiedy Liwia zmarła w 29 roku n.e., Tyberiusz przestał mieć jakiekolwiek skrupuły. Jak pisze Tacyt: „nie zmieniając wcale rozkosznego trybu życia nie wziął udziału w oddaniu posługi matce”. Tak też bardzo surowy okazał się przy rozdawaniu przez Senat zaszczytów Liwii. Nawet jej testamentu nie zechciał od razu ujawnić i nigdy zresztą, już po jego ogłoszeniu, nie spełnił tego co w nim napisała.

Próba oceny

Panowanie Tyberiusza był to dla zwykłych ludzi w prowincjach okres spokoju i dobrego zarządzania państwem, ale dla sfer rzymskiej arystokracji czas narastającej tyranii i terroru. Tyberiusz był także tym cesarzem, który odszedł bardziej od „komedii Republiki” Oktawiana na rzecz bardziej autokratycznych rządów.

Przypisy
  1. Swetoniusz, Tyberiusz, 6
  2. Swetoniusz, Tyberiusz, 21
  3. Tacyt, Roczniki, I.14
  4. Swetoniusz, Tyberiusz, 50
Źródła wykorzystane
  • Iwaszkiewicz Piotr, Łoś Wiesław, Stępień Marek, Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa 1998
  • Krawczuk Aleksander, Poczet cesarzowych Rzymu, Warszawa 2001
  • Krawczuk Aleksander, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004
  • Wikipedia

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów