Rozdziały
Lucjusz Licyniusz Lukullus (Lucius Licinius Lucullus) znany powszenie jako Lukullus urodził się roku 117 p.n.e. Był rzymskim wodzem i politykiem. Stronnik Sulli, rozsławiony zwycięstwami w wojnie z władcą Pontu Mitrydatesem VI Eupatorem.
Pochodzenie Rodu
Ród Lukullusów podobnie jak większość arystokratycznych rodów Rzymu poszukiwało swoich korzeni głęboko w przeszłości. Część rodów jak choćby Juliusze głosiła, że wywodzą się od bogów. Lukullusowie nieco skromniej wywodzili swe pochodzenie od niejakiego Lukullusa króla Ilirii, który w przeszłości miał powieść swych poddanych do Italii. Tam poddani króla Lukullusa dali początek ludowi Pelignów, zamieszkujących środek Półwyspu Apenińskiego.
Historycznie Lukullusowie wywodzili się ze znacznie starszego i zasłużonego gens Licyniuszów. Licyniusze mieli prawdopodobnie etruski rodowód i wywodzili się z warstwy plebejskiej. O etruskim rodowodzie może świadczyć to, że słowo licinius wywodzi się prawdopodobnie od etruskiego słowa lecne(zakrzywienie, skos), które następnie przeszło do łaciny. Licyniusze osiągnęli duże znaczenie w V i IV wieku p.n.e., kiedy to posiadali duży wpływ na życie polityczne Rzymu. Jednak w następnym okresie nastąpił ich zmierzch, a ponowny zwrot nastąpił u schyłku III wieku p.n.e., kiedy to do dużego znaczenia dochodzą dwa odłamy tego rodu – Lukullusowie i Krassusowie. Pierwsza wzmianka o Lukullusach pochodzi z końca III wieku p.n.e., w annałach jest wymieniony Lucjusz Licyniusz Lukullus który był edylem kurulnym w roku 202 p.n.e. Obok wspomnianego edyla słyszymy jeszcze o dwóch Lukullusach, którzy osiągnęli trybunat plebejski w roku 196 p.n.e. i 110 p.n.e. Wysoki urząd osiągnął również Marek Lukullus, który był pretorem do spraw między Rzymianami a cudzoziemcami w 186 roku p.n.e. Badacze nie są zgodni co do tego jakie miejsce w drzewie genealogicznym rodu Lukullusów zajmował bohater artykułu. Jedni twierdzą, że jego dziadek Lucjusz Licyniusz Lukullus był synem Lucjusza, edyla z roku 202 p.n.e., inni natomiast uważają, że był synem lub wnukiem Gajusza Lukullusa, trybuna roku 196 p.n.e.
Do znaczenia ród Lukullusów dochodzi nieco później, kiedy to dziadek Lucjusza zostaje konsulem roku 151 p.n.e. i tym samym wprowadza rodzinę do warstwy nobilów. Po zakończeniu konsulatu dziadek naszego bohatera objął dowództwo w Hiszpanii. Ojciec Lucjusza Licyniusza Lukullusa, również Lucjusz urodził się prawdopodobnie około 144 roku p.n.e. W 119 roku p.n.e. ożenił się z Cecylią, która wywodziła się ze słynnego rodu Metellusów, obok tego znana była również ze swojego rozwiązłego trybu życia. Złą opinię posiadała już w momencie kiedy wychodziła za mąż za ojca Lukullusa. Jednak z pewnością Lucjuszowi seniorowi to nie przeszkadzało, bowiem tak korzystny mariaż umacniał jego pozycję w elicie arystokratycznej. Tym bardziej, że w tym okresie Metellusowie przeżywali okres swojej potęgi politycznej. Ze związku z Metellą przyszli na świat dwaj chłopcy, Lucjusz oraz jego młodszy brat Marek. Lucjusz prawdopodobnie urodził się w roku 118 p.n.e. a Marek w 116 p.n.e. O ich dzieciństwie i wychowaniu niewiele wiadomo, choć z pewnością nie odbiegało ono od wychowania typowego młodzieńca wywodzącego się z arystokratycznej rodziny. Lukullus uchodził za znakomitego znawcę literatury zarówno łacińskiej jak i greckiej. O wysokim wykształceniu Lukullusa świadczy fakt, że utrzymywał on bliskie kontakty z licznymi poetami, mówcami i filozofami. Między innymi ze słynnym mówcą Hortensjuszem, filozofem Antiochem z Askalonu czy poetą Archiasem. Ten ostatni pozostał do samego końca wiernym i bliskim przyjacielem domu Lukullusów. Obaj Lukullusowie uczyli się też sztuki retoryki, tak niezbędnej w działalności politycznej w Rzymie. Sztukę wymowy ucznia Sulli chwalił nawet sam Cyceron, a o lepszą rekomendację w tej dziedzinie trudno. Jak najlepsze świadectwo wychowania i edukacji młodych Lukullusów przedstawia Plutarch:
Lukullus był w sztuce wymowy bardzo biegły w obu językach.[…] On natomiast już w młodym wieku nabywał starannego, szlachetnym zwanego wychowania w wytworności. A gdy dorósł, już całkiem, jakby po wielu zapasach, skierował swój umysł dla odpoczynku i wytchnieniu ku filozofii, budząc w sobie teoretyczne rozważania[…]
– Plutarch, Lukullus, 1
Uczeń Sulli
Punktem zwrotnym w życiu Lukullusa, jak się miało okazać, była wojna ze sprzymierzeńcami, toczona w latach 90-88 p.n.e. Bezpośrednią przyczyną powstania było ustawiczne odmawianie przyznania obywatelstwa rzymskiego ludom Italii. Sprzymierzeńcy od dawna domagali się równouprawnienia od Rzymian, tym bardziej, że na równi z nimi ponosili ciężar obrony Italii m.in. oddali duże zasługi podczas odparcia najazdu Cymbrów i Teutonów. Jednak widząc, że Rzymianie tylko obiecują a faktycznie nie mają ochoty spełnić próśb, postanowili wywalczyć samodzielnie niepodległość. Zbuntowani utworzyli własne państwo o charakterze federacyjnym, które nazwali Italią ze stolicą w Corfinium. Rzymianie nie mieli zamiaru tolerować tych posunięć, które godziły w ich prymat i postanowili zbrojnie rozprawić się z przeciwnikami. Tak rozpoczęła się mordercza wojna, zwana wojną ze sprzymierzeńcami. Wojna ta przesądziła o kierunku całego późniejszego życia i działalności ucznia Sulli. Podczas tej wojny Lucjusz Lukullus spotkał osobę która odcisnęła na nim ogromne piętno, tą osobą był Lucjusz Korneliusz Sulla. Wojna marsyjska zastała Lukullusa w randze trybuna wojskowego, co sugeruje, że nie było to jego pierwsze spotkanie z armią, bowiem aby uzyskać stopień trybuna należało mieć za sobą pięcioletnią służbę wojskową. Sulla stał się nie tylko zwierzchnikiem i nauczycielem Lukullusa ale również jego przyjacielem. W zamian za wierną służbę Lukullus mógł liczyć na poparcie i protekcję późniejszego dyktatora. Lukullus należał do wiernych sullańczyków, a przez samego dyktatora został nawet, wyznaczony na opiekuna jego syna – Faustusa. Sulla pominął w tej nominacji innego wybitnego zwolennika swojej osoby – Pompejusza Wielkiego.
Sulla w wojnie ze sprzymierzeńcami zasłynął z działań przeciw Hirpianom i Samnitom nad którymi odniósł wiele zwycięstw. O wkładzie Lukullusa w działania wojenne niewiele wiadomo, poza wzmianką u Plutarcha, że sprawował się dzielnie. Z pewnością Sulla był bardzo zadowolony ze swojego podwładnego, bowiem trudno inaczej wytłumaczyć późniejsze korzystanie z usług Lukullusa, choć Plutarch podaje: „[…] Ale Sulla ciągnął go do siebie raczej dla jego stałości i miłego usposobienia”. Jednak sama stałość i miłe usposobienie to za mało aby powierzać podwładnemu tak ważne misje jakie otrzymywał Lukullus od Sulli. Sulla z pewnością był przekonany o wysokich kwalifikacjach, doświadczeniu i talencie wojskowym swojego protegowanego.
W 88 roku p.n.e. Lukullus złożył Sulli jeden z największych dowodów oddania. Był to rok, który zdaniem wielu badaczy był wstępem do ostatecznego upadku Republiki. W tym roku Lukullus osiągnął urząd kwestora, miał go sprawować pod rozkazami Sulli, który został konsulem na ten rok. Tymczasem coraz bardziej agresywne poczynania króla pontyjskiego Mitrydatesa VI w Azji Mniejszej, a w szczególności jego odezwa z Efezu wzywająca do wymordowania wszystkich Rzymian, która została podchwycona i z premedytacja wykonana przez uciskane miasta małoazjatyckie, skłoniła Rzymian do interwencji. Senat rzymski odpowiedział na te posunięcia króla wysłaniem Sulli na wschód. Jednak ta nominacja wywołała duży opór przeciwników późniejszego dyktatora, w szczególności Mariusza. On sam planował poprowadzić jeszcze raz wojska rzymskie do boju. Intrygi patii Mariusza doprowadziły do odwołania Sulli, który jednak nie zrzekł się dowództwa i zawrócił do Rzymu, gdzie błyskawicznie rozprawił się z przeciwnikami. Jednakże tak spektakularne posunięcie spowodowało duży opór wśród senatorów i większości oficerów armii Sulli. Jedynym oficerem który pozostał przy dyktatorze w czasie jego marszu na wieczne miasto był Lukullus.
Po rozprawie z przeciwnikami Sulla powrócił do Grecji, skąd nadchodziły coraz bardziej niepokojące wieści. W 87 roku p.n.e. przerzucił wojsko do Grecji, a na czele straży przedniej stał Lukullus. Już na samym początku konfliktu uczeń Sulli wykazał wyrozumiałość wobec Greków, z której stanie się w przyszłości słynny. O popularności Lukullusa wśród Greków niech świadczy fakt, że w wielu miastach między innymi w Hypati w Grecji, Synnadi we Frygii i Tyjatejra w Lidii wystawiono mu pomniki na agorze.
W trakcie wojny w Grecji Lukullus oddał Sulli liczne zasługi, w szczególności zasłynął ze swoich zdolności organizacyjnych, jak napisał Plutarch: „[…] I od początku używał go stale do spraw wymagających sporo skrzętności. Do tych należała także sprawa finansów”. Lukullus wsławił się między innymi w zaopatrywaniu wojska za pomocą kruszców które zostały wcześniej zrabowane przez Sullę ze świątyń w Delfach, Epidauros i Olimpii. Lukullus wybił z tych kruszców monetę, która została nazwana od jego nazwiska – lukulejską. Tymczasem Sulla prowadząc wojnę ugrzązł pod Atenami na dobre, nie mogąc zdobyć miasta w skutek braku floty. Flota pontyjska, która niepodzielnie panowała na morzu zaopatrywała Ateny poprzez Pireus. Dodatkowo niepokój dyktatora został podsycony przez wiadomości jakie zaczęły nadchodzić z Italii. Ponownie do głosu doszła tam partia mariańska ogłaszając Sullę wrogiem ojczyzny i odbierając mu również dowództwo w wojnie z królem Pontu oraz mianując na jego miejsce Waleriusza Flakkusa. Sulli coraz bardziej zależało na zakończeniu oblężenia, jednak brakowało mu okrętów. Tych mogły dostarczyć jedynie sprzymierzone z Rzymem miasta Libii i Egipt. Sprowadzenie okrętów z tych krajów nie było jednak łatwe, bowiem na morzu panowała niepodzielnie flota pontyjska sprzymierzona z piratami cylicyjskimi. Sulla nie wahał się długo powierzając trudne zadanie skompletowania i bezpiecznego przeprowadzenia floty Lukullusowi. Sprawa była naprawdę nagląca lub Sulla aż tak zdesperowany, bo Lukullus wyruszył na swoją wyprawę w czasie trwania zimy, pory roku w której starożytni żeglarze niechętnie wyruszali na morze.
Jednak Rzymianin wywiązał się i z tego zadania. Na wiosnę roku 85 p.n.e. uczeń Sulli powrócił z flotą zadając siłom Mitrydatesa poważne straty. Najsłynniejszą bitwę morską tego konfliktu Lukullus stoczył pod wyspą Tenedos. W tej bitwie uczeń Sulli pokonał wodza Mitrydatesa Neoptolemosa. W trakcie długiej, bo 18 miesięcznej nieobecności Lukullusa Sulla zaczął coraz wyraźniej tracić nadzieje na powrót swojego podkomendnego; wyrazem tego była budowa od 86 roku p.n.e. floty w Chalkis. Wtedy dość niespodziewanie kiedy Sulla stał nad wybrzeżem Chersonezu, przygotowując się do przeprawy na azjatycki brzeg dołączył do niego Lukullus. Jednak po wielu zwycięstwach dyktator zdecydował się na traktat pokojowy z Mitrydatesem w Dardanos. Sulli spieszno było do Italii aby ostatecznie rozprawić się ze stronnikami Mariusza. Sulla zanim zdołał opuścić Azję obciążył tę prowincję karą 20 tysięcy talentów za to, że poparła Mitrydatesa. Egzekucją tej kary miał zając się Lukullus, który po rocznej kwesturze został prokwestorem w prowincji Azji i powrócił do Italii dopiero w 80 roku p.n.e.
Kariera polityczna
W niedługim czasie po powrocie Lukullusa do Rzymu w 79 roku p.n.e., osiągnął on urząd edyla wspólnie ze swoim bratem Markiem. Od jakości sprawowania urzędu edyla zależała cała późniejsza kariera polityczna. Lud rzymski bowiem oczekiwał od kogoś kto chciał objąć wyższe urzędy odpowiednio wspaniałej rozrywki. Nierzadko sprawujący ten urząd popadali w poważne tarapaty finansowe chcąc zorganizować odpowiednio wspaniałe igrzyska. Wystarczy wspomnieć tu choćby Cezara. Bracia Lukullusowie którzy wspólnie sprawowali edylat również nie zamierzali skąpić na zabawianiu ludu. Z najbardziej spektakularnych rozrywek zafundowanych ludowi przez Lukullusów należy wymienić walki słoni z bykami czy zastosowanie obrotowej sceny w teatrze. Ta rozrzutność jednak opłaciła się uczniowi Sulli bowiem lud odwdzięczył mu się wybierając w 78 roku p.n.e. Lukullusa na urząd pretora. W tym roku w willi w Puteoli zmarł Sulla, który uprzednio zrezygnował ze wszelkich urzędów państwowych. Pogrzeb dyktatora był pokazem siły stronnictwa optymatów, niemniej przeciwnicy zmarłego coraz śmielej podnosili głowy. W pogrzebie Sulli uczestniczył także Lukullus, który zawdzięczał zmarłemu bardzo wiele, przecież całą dotychczasową karierę polityczną i wojskową był związany z Sullą. Przed śmiercią zlecił mu on wydanie swoich pamiętników i wyznaczył go na opiekuna swych dzieci.
Od momentu ogłoszenia testamentu zmarłego dyktatora należy datować początek wrogości i jawnej rywalizacji pomiędzy Pompejuszem a Lukullusem. Obaj niemal od samego początku byli stworzeni do tej rywalizacji, byli młodzi, zdolni i obaj stanęli po stronie Sulli. Jednak treść testamentu w którym Pompejusz nie został nawet wymieniony sprawiła, że zaczął on traktować swojego przeciwnika jak zagrożenie. Rozpoczęła się wielka rywalizacja której ukoronowanie nastąpiło kilkanaście lat później. Po upływie roku pretury Lukullus dostał w zarząd prowincję Afrykę. Jedynie co wiadomo o jego poczynaniach na tym stanowisku to wzmianka, że sprawował je sprawiedliwie, co oczywiście jest wiarygodne kiedy spojrzy się na wcześniejsze i późniejsze poczynania ucznia Sulli.
Do Rzymu powrócił prawdopodobnie w 75 roku p.n.e. Powracając, niemal od samego początku rozpoczął kampanię wyborczą która została uwieńczona sukcesem, bowiem został wybrany konsulem na rok 74 p.n.e. Lukullus nie miał większych problemów z objęciem tego urzędu ponieważ u władzy nadal była partia sullańska, a jego wpływy i zasługi były wystarczające aby bezproblemowo objąć urząd. Na drugiego konsula został wybrany Marek Aureliusz Kotta, który jak się miało okazać był człowiekiem miernych zdolności. Ten okres, ubiegania się o konsulat i jego sprawowanie było ważne dla Lukullusa również z przyczyn osobistych. Poślubił on Klodię ze słynnej rodziny Klaudiuszów Pulchrów. Dokładna data małżeństwa nie jest znana, ale z pewnością zostało ono zawarte jeszcze przed objęciem urzędu konsula, bowiem podczas jego sprawowania Lukullus jest określany jako człowiek żonaty. Jak się miało okazać małżeństwo to nie było szczęśliwe a Klodia zgodnie z tradycjami własnej rodziny zasłynęła z pychy, nieobliczalności i rozwiązłości. Małżeństwo to jak większość związków zawieranych wśród arystokracji rzymskiej było obliczone na uzyskanie korzyści politycznych. Dla Lukullusa związanie się ze starą patrycjuszowską rodziną było ze wszech miar korzystne i podniosło jego status, nobila z plebejskiego rodu. Choć należy również zauważyć, że i Klaudiuszom ów mariaż przyniósł korzyści. Rodzina Klodii w tym czasie znajdowała się w poważnych tarapatach finansowych, a Lukullus człowiek bogaty, wspaniałomyślnie zrezygnował z posagu.
Za okresu konsulatu Lukullusa ważniejszym wydarzeniem jest przegłosowanie i wysłanie pomocy dla Pompejuszawalczącego w Hiszpanii z Sertoriuszem. Pompejusz nie mogąc pokonać swojego uzdolnionego przeciwnika domagał się większej pomocy ze strony senatu, groził nawet powrotem z wojskiem do Italii. Taka perspektywa nie była na rękę ani senatowi ani Lukullusowi, więc uchwała o pomocy przeszła bez większych oporów. Dla Lukullusa największym niebezpieczeństwem było to, że w momencie powrotu Pompejusza jego nadzieje na chwałę wojenną na wschodzie całkowicie się rozwiewały. W tym okresie sytuacja pomiędzy Rzymem a pontyjskim władcą zaogniła się na tyle, że wojna wydawała się praktycznie nie do uniknięcia. Co prawda sprawa objęcia dowództwa nie stanęła jeszcze na porządku dziennym, ale Lukullus był zdeterminowany aby zaszczyt prowadzenia wojny na wschodzie został przyznany właśnie jemu. Oprócz spraw zagranicznych sporą uwagę Lukullus poświęcał również zagadnieniom polityki wewnętrznej Republiki Rzymskiej. Jego działalność skupiła się głównie na obronie ustroju sullańskiego. Uwagę Lukullusa przyciągnęła aktywność trybuna ludowego Lucjusza Kwinkcjusza. Sulla ograniczając władzę trybunów był przekonany, że dopilnował wszystkich spraw związanych z tym urzędem. Jednak jak się miało okazać dyktator był w błędzie. U podstaw potęgi trybunów leżała wielkość proletariatu miejskiego, a Sulla nie zrobił nic aby zmniejszyć jego ilość. Wręcz przeciwnie, zwiększył jego wielkość o liczbę 10 tysięcy byłych niewolników, którzy byli własnością ofiar proskrypcji. Sulla nie zrobił nic w sprawie plebsu miejskiego, zadowolił się jedynie zdławieniem urzędu trybuna. Jednak przywiązanie ludu do trybunatu pozostało i tylko kwestią czasu było kiedy trybunowie ponownie upomną się o przywrócenie pełni swojej władzy. Na to upomnienie nie należało czekać długo, bowiem gdy tylko Sulla zmarł, niemal natychmiast odezwały się głosy za odwołaniem jego ustawodawstwa w sprawie trybunatu. Pierwszy wyłom w ustawodawstwie Sulli został poczyniony za czasów konsulatu Gajusza Aureliusza Kotty i Lucjusza Oktawiusza. Konsul Kotta zdołał przeprowadzić ustawę która znosiła zakaz ubiegania się trybunów o inne urzędy państwowe. Kolejny atak na ustrój sullański przeprowadził wspomniany już trybun Kwinkcjusz, jednak tym razem trafił on na zdecydowane przeciwdziałanie konsula Lukullusa.
Jednak ta sprawa została wkrótce przyćmiona przez informacje o poczynaniach Mitrydatesa. W samym Rzymie od pewnego czasu istniało silne stronnictwo dążące do ostatecznej rozprawy z królem pontyjskim, ratyfikacja pokoju zawartego w Dardanos odwlekała się a Mitrydates który nigdy nie pogodził się z warunkami pokoju zaczął poszukiwać sposobu aby się z niego wycofać. W 78 roku p.n.e. do Rzymu przybyło poselstwo króla pontyjskiego, celem było uzyskanie formalnego zatwierdzenia traktatu z 85 roku p.n.e. Jednak senat nie udzielił posłuchania, zaskoczonym takim obrotem sprawy posłom twierdząc, że jest zbyt zajęty, w co mógł uwierzyć tylko najbardziej naiwny obserwator. Na tym przykładzie widać, że stronnictwo jastrzębi zdobyło sobie przewagę na rzymskiej scenie politycznej a ostateczna rozprawa była tylko kwestią czasu. Z takiego obrotu sprawy zdawał sobie sprawę Mitrydates, który bez formalnego zatwierdzenia traktatu pozostawał wrogiem senatu i ludu rzymskiego. Jednym z najważniejszych czynników sprawiających, że stronnictwo wojenne posiadało przewagę było powszechne przekonanie o zbyt łagodnym potraktowaniu Mitrydatesa w traktacie z Dardanos. Król pontyjski, sprawca rzezi Italików, słynnych „nieszporów azjatyckich” jak nazywa je Keaveney, zasługiwał na srogą karę a nie na status sojusznika. Poza tym w Rzymie powszechne było przekonanie o nietrwałości jakichkolwiek układów z Mitrydatesem, bowiem król pontyjski przy pierwszej nadarzającej się okazji z pewnością złamie warunki zawartego układu. Nie należy również lekceważyć przy rozpatrywaniu przyczyn tej wojny zachłanności samych Rzymian. Wschód zawsze nęcił swymi bogactwami, a w Rzymie panowało przekonanie o bajecznych łupach jakie można zdobyć ograbiając Pont i jego króla. Toteż nie brakowało chętnych na poparcie pomysłu a nawet na uczestniczenie w tej wojnie. Mitrydates na wieść o tym jak potraktowano jego posłów wpadł w szał i otwarcie rozpoczął przygotowania do wojny, zdając sobie sprawę, że jest ona nie do uniknięcia. Mitrydates rozpoczął szeroko zakrojoną akcję dyplomatyczną zmierzającą do pozyskania sojuszników. Jeden z najbardziej zaskakujących sojuszy został zawartym w 75 roku p.n.e., kiedy to Mitrydates nawiązał kontakt z walczącym w Hiszpanii, jednym z najbardziej uzdolnionych dowódców starożytności, stronnikiem Mariusza, Sertoriuszem.
W Rzymie jednym z bardziej nachalnych agitatorów za wojną z Mitrydatesem był kolega Lukullusa na urzędzie konsula – Kotta. Sprawa wojny została ostatecznie rozstrzygnięta przez testament króla Bitynii Nikomedesa IV który zapisywał swoje królestwo Rzymowi. Ten testament był nie do przyjęcia dla Mitrydatesa, który już wcześniej otwarcie zgłaszał pretensje do tronu bityńskiego. Król Pontu nie mógł pozwolić na zagarniecie Bitynii, bowiem silne usadowienie się Rzymian w tym regionie oznaczało powolny upadek jego królestwa i konieczność rezygnacji z aktywnej polityki międzynarodowej. Od początku 74 roku p.n.e., w Rzymie rozpoczęły się przepychanki w sprawie objęcia dowództwa w nadchodzącej wojnie, które również wciągnęły konsula. Wbrew temu co może się wydawać Lukullus nie miał wcale łatwej przeprawy w objęciu dowództwa pomimo, że posiadał już duże doświadczenie bojowe i doskonale znał teatr działań. Lukullus oczywiście jako konsul miał ułatwione zadanie w staraniach o objęcie dowództwa, jednak spodziewane ogromne zyski z tej kampanii sprawiły, że przeciwko konsulowi silnie wystąpiła cześć senatorów.
Aby zdobyć dowództwo Lukullus zwrócił się do jednego z przywódców stronnictw w senacie, Korneliusza Cethegusa. Był on bliskim współpracownikiem Mariusza. Co prawda w odpowiednim momencie przeszedł na stronę Sulli, ale był negatywnie, jak się wydawało, ustosunkowany do Lukullusa, Keaveney twierdzi wprost, że byli oni jawnymi wrogami. Lukullus z pewnością podejrzliwie traktował Cethegusa, niedawno nawróconego stronnika Mariusza, tym bardziej, że podejrzewano go o kontakty z Sertoriuszem. Poza tym Lukullus gardził Cethegusem z powodu jego praktyk seksualnych. Jednak jak się miało okazać ta ostatnia rzecz pozwoliła Lukullusowi na pozyskanie swojego dotychczasowego adwersarza. Aby przekonać Cethegusa do milczenia Lukullus zdecydował się na przekupstwo, odwołując się do niejakiej Precji. Precja, kobieta która swymi wdziękami zdobyła duży wpływ na życie polityczne Rzymu, prowadząc salon dla wysoko postawionych wielbicieli, jak pisał Plutarch:
Była w Rzymie niejaka Precja, powszechnie znana ze swej piękności i śmiałości, zresztą pod innymi względami nie lepsze od zwykłych heter; dzięki umiejętności wyzyskania znajomości i rozmów ze znajomymi w interesie politycznych spraw przyjaciół, dodając do właściwego jej wdzięku opinię przyjaznej i uczynnej, była bardzo wpływowa.
– Plutarch, Lukullus, 6
Jednym z jej najbardziej zagorzałych adoratorów był Cethegus, i jak głosiła plotka posiadała ona silną władzę nad nim:
Kiedy zaś również Cethegusa, kwitnącego wtedy znaczeniem i kierującego polityką Rzymu, podbiła i przypuściła do miłości, to już całkiem władza w stolicy przeszła w jej ręce: nic publicznego nie działo się w państwie bez woli Cethegusa, nic u Cethegusa, czego by mu nie kazała Precja […]
– Plutarch, Lukullus, 6
Lukullus, przełamując swoją niechęć, zdołał pozyskać ją drogimi prezentami, przez co stała się ona rzeczniczką jego interesów. Pozyskanie Precji zagwarantowało Lukullusowi przychylność Cethegusa a tym samym wobec braku godnych przeciwników uczeń Sulli zdołał uzyskać upragnione namiestnictwo Cylicji, a tym samym naczelne dowództwo w wojnie z Mitrydatesem. Jego kolega na urzędzie konsula otrzymał namiestnictwo Bitynii. Kotta niemal natychmiast wyjechał do swojej prowincji, a Lukullus jeszcze przez jakiś czas pozostał w Italii, kompletując armię i swój sztab.
Wojna
Trzecia wojna mitrydatejska rozpoczęła się w 73 roku p.n.e. Od początku głównym celem Lucjusza Licyniusza Lukullusa był atak na Pont i zajęcie królestwa Mitrydatesa. Rzymski wódz odniósł liczne zwycięstwa w trakcie kampanii m.in. pod Kyzykos i nad rzeka Ryndakos. W 72 roku p.n.e. siły rzymskie wkroczyły do Pontu, podbijając Królestwo. A Mitrydates salwował się ucieczką do swojego zięcia króla Armenii Tigranesa, przez którego został przyjęty serdecznie. Początkowo Lukullus nie chciał rozpoczynać wojny z Armenią ale brak zgody Tigranesa na wydanie Mitrydatesa sprawił, że rzymski wódz postanowił siłą skłonić do uległości armeńskiego władcę.
Początkowo kampania armeńska była dla Rzymian pasmem sukcesów. Ukoronowaniem było zwycięstwo w bitwie pod Tigranocertą w 69 roku p.n.e. Jednak rozległość Królestwa i szczupłość sił rzymskich sprawiły, że Lukullus nie był w stanie podbić państwa Tigranesa. Król kontynuował opór stosując strategię spalonej ziemi. Ta strategia odniosła sukces gdyż w legionach rozpoczęły się niepokoje które ostateczne zakończyły się otwartym buntem. Zmiany polityczne w Rzymie, intrygi Pompejusza Wielkiego, brak ostatecznego sukcesu w wojnie oraz bunty w armii sprawiły, że w 66 roku p.n.e. Lucjusz Licyniusz Lukullus został pozbawiony dowództwa i odwołany do Rzymu. Na jego miejsce przybył Pompejusz Wielki.
Schyłek kariery
Zgnębiony niepowodzeniami i odebraniem dowództwa Lukullus powrócił do Rzymu. Sytuację jaką zastał na miejscu była zupełnie inna od tej jaka panowała w mieście w momencie opuszczania go przez ucznia Sulli. Do przeszłości należała sytuacja w której dominującą pozycję miał senat, ustrój wprowadzony przez Sullę znajdował się już w stadium rozkładu i był atakowany ze wszystkich stron.
Pierwszym celem Lukullusa po powrocie było zdobyć pozwolenie na odbycie triumfu. Co prawda jego osoba nie cieszyła się wielką popularnością ale zwycięstwa jakie odniósł na wschodzie powodowały, że uzyskanie zgody na triumf wydawało się być na wyciągnięcie ręki. Jednak na nieszczęście dla naszego bohatera trafił on na trudnego przeciwnika którym był trybun Gajusz Memmiusz za którym stał Pompejusz bowiem Memmiusz był jego kwestorem w Hiszpanii:
Poza tym Lukullus wróciwszy z wyprawy wojennej, której dokończył, ale sławę z niej zebrał Pompejusz, znalazł się w niebezpieczeństwie utraty prawa do triumfu, wskutek wystąpienia Gajusza Memmiusza przeciw niemu, grożącego mu różnymi oskarżeniami, ale raczej dla przypodobania się Pompejuszowi niż z osobistej urazy.
– Plutarch, Lukullus, 37
Jeden z historyków wręcz twierdzi, że w pewnym momencie celem Memmiusza stało się prześladowanie braci Lukullusów. Rozpoczął on bowiem również ataki na Marka, młodszego brata Lucjusza. Oskarżył Marka o świętokradztwo i sprzeniewierzenie pieniędzy publicznych. Jednak ten atak mu się nie udał bowiem Marek został uniewinniony, po tym niepowodzeniu skierował on swoja uwagę na Lucjusza. Atak na braci Lukullusów nie był przypadkiem, bowiem w tym okresie panowała swoista moda na ataki na dawnych współpracowników Sulli. Każdy kto chciał zbić kapitał polityczny oskarżał ich o różne przestępstwa. Lukullus znalazł się pod szczególnym ostrzałem, bowiem nie tylko był dawnym bliskim współpracownikiem Sulli, ale i miał na pieńku z Pompejuszem, człowiekiem który stał się najpotężniejszy w Rzymie. Dlatego każdy kto chciał zrobić karierę lub przypodobać się Pompejuszowi mógł go atakować.
Kiedy tylko Lukullus wystąpił z prośbą o zgodę na odbycie tryumfu, Memmiusz przystąpił do ataku. Jego propaganda padła na podatny grunt i lud rzymski odrzucił ustawę senatu przyznającą Lukullusowi prawo do odbycia triumfu. Zmuszając tym samym Lukullusa do stacjonowania poza świętymi granicami miasta, gdyż ten nie miał zamiaru zrezygnować z należnej mu chwały. Gdyby tylko wkroczył do miasta oznaczało by to, że zrezygnował on z triumfu. Dopiero po trzech latach od powrotu, w 63 roku p.n.e. Lukullus uzyskał zgodę na triumf, za czasów konsulatu Marka Cycerona i Gajusza Antoniusza. Jego nadzieje zostały tym bardziej uwieńczone sukcesem ponieważ otrzymał on prawo odbycia triumfu za zwycięstwa nad Mitrydatesem jak i Tigranesem.
Pochód triumfalny ruszył z Pola Marsowego, a następnie poprzez Cyrk Falminusza, Welabrum, Forum Boarium, Cyrk Wielki, wzdłuż Via Sacra skierował się ku Kapitolowi. Na czele pochodu szli jeźdźcy za nimi wozy bojowe oraz sześćdziesięciu wodzów i najbliższych doradców Mitrydatesa. Za nimi wieziono sto dziesięć dziobów okrętów wykonanych z brązu. Jako, że głównego bohatera tego pochodu, Mitrydatesa, nie udało się Rzymianom złapać to Lukullus nakazał wykonać jego złoty posag który miał go imitować i zastępować. Dalej w pochodzie niesiono wszystkie ogromne skarby jakie zdołano zrabować w Azji. Niesiono lektyki wyładowane złotymi i srebrnymi pucharami. Muły dźwigały złote łoża, sztaby srebra i srebrne monety. Ukoronowaniem całej uroczystości był bankiet wydany przez Lukullusa na Kapitolu. Uczta przeszła do historii bowiem miano na niej rozdać 100 tysięcy amfor greckiego wina. Szczególną czcią Lukullusa cieszył się Herkules, jako opiekun zwycięstwa. Aby uhonorować boga za opiekę nad zwycięstwami w Azji, Lukullus podarował mu dziesiątą cześć swojego majątku oraz nakazał zbudować w Rzymie posąg tego boga.
Po powrocie ze wschodu Lukullus nie odgrywał już tak decydującej roli w życiu politycznym jak przed swoim wyjazdem. Niemniej pozostał ważną osobistością której głos był słyszalny i brany pod uwagę. Zdołał on przeforsować w wyborach na konsula roku 62 p.n.e. swojego kandydata którym był Murena. W działalności politycznej cieszył się on niełatwym poparciem Katona i Cycerona a także dawnych sojuszników Sulli, zainteresowanych obroną wszystkiego co pozostało z ustawodawstwa ich mentora. Do jego najbliższych sojuszników należeli między innymi Hortensjusz, Katullus, Metellus Pius, Mamerkus Lepidus.
Jak już wspomniałem działalność polityczna Lukullus była mocno ograniczona, niemniej odegrał on pewną role w upadku spisku Katyliny, kiedy to głosował za wyrokiem śmierci dla najważniejszych spiskowców. Bronił swoich przyjaciół i protegowanych w sądzie. Działalność polityczna Lukullusa skupiała się również wokół osoby Pompejusza, który po zwycięskiej wojnie na wschodzie wbrew obawom wielu ludzi powrócił do Rzymu jako prywatna osoba rozpuszczając armię. Teraz rozpoczął on starania o prawne potwierdzenie jego zarządzeń na wschodzie i zgodę na rozdanie ziemi weteranom. Lukullus był zdecydowany szkodzić Pompejuszowi wszystkimi dostępnymi środkami i nie dopuścić do prawnego uregulowania sytuacji swojego przeciwnika. Pompejusz który dość nieoczekiwanie dla siebie stał się osobą niepopularną w senacie, dopiero w roku 60 p.n.e., wystąpił z ostrą ofensywą żądając zatwierdzenia jego rozporządzeń. Jego wrogowie w tym Lukullus, nie mieli zamiaru łatwo odpuścić. Lukullus zyskał poparcie Katona który odmówił Pompejuszowi ręki swojej bratanicy, Krassusa oraz braci pierwszej żony Pompejusza Mucji. Lukullus zaproponował aby wszystkie rozporządzenia Pompejusza nie traktować jako jedną całość tylko przeanalizować je punkt po punkcie aby dokładnie je zbadać. Dalej proponował aby w rozpatrywaniu decyzji Pompejusza wziąć pod uwagę również rozporządzenia Lukullusa i zdecydować które są lepsze. Również projekt nadania ziemi weteranom Pompejusza został odrzucony. Na krótki okres Lukullus odniósł sukces i mógł czuć satysfakcję. Zemścił się na swym przeciwniku za wszystkie upokorzenia których ten był sprawcą. Jednak w dłuższej perspektywie pożałował on swojej decyzji bowiem zdesperowany Pompejusz nawiązał kontakt z Krassusem i Juliuszem Cezarem, dając tym samym początek pierwszemu triumwiratowi który był gwoździem do trumny Republiki Rzymskiej. Na aktywne działania owego trójgłowego potwora nie było trzeba długo czekać. Już w 59 roku p.n.e. Cezar wniósł projekt ustawy agrarnej, która przewidywała rozdział ziemi pomiędzy weteranów Pompejusza i lud rzymski. Na czele opozycji przeciw temu projektowi stanął konsul Marek Kalpurniusz Bibulus, również Lukullus nie zamierzał dopuścić do wejścia w życie tego projektu. Jednak nie zdołali oni zapobiec przegłosowania tej ustawy przez Zgromadzenie Ludowe. Lukullus starał się również nie dopuścić do zatwierdzenia rozporządzeń Pompejusza na wschodzie, jednak jego opór został szybko złamany przez Cezara.
Poza atakami na Pompejusza działalność polityczna Lukullusa była mocno ograniczona i nie przejawiał on już większej aktywności czy wręcz chęci do stania się ponownie ważnym graczem na rzymskiej scenie politycznej. Ostatnim publicznym wystąpieniem Lukullusa było uczestnictwo w trybunale sądzącym Lucjusza Waleriusza Flakkusa, pretora roku 63 p.n.e. oskarżonego o zdzierstwa w prowincji. Zarzuty były jak najbardziej uzasadnione, jednak obroną Flakkusa kierował sam Cyceron. Jego działalność sprawiła, że Flakkus został uniewinniony. Nazwisko Lukullusa wypłynęło jeszcze w tzw. aferze Wettiusza. Ekwita Lucjusz Wettiusza, który zasłynął z donosicielstwa, nawiązał kontakt z Gajuszem Skryboniuszem Kurionem który był wielkim przeciwnikiem Pompejusza i oświadczył mu że zamierza zabić Pompejusza. Kurion powiedział o całej sprawie swemu ojcu a ten powiadomił Pompejusza. Teraz cała sprawa wypłynęła na wierzch i zajął się nią senat. W trakcie przesłuchiwania, Wettiusz przedstawił senatowi listę wszystkich spiskowców, jednak jego zeznania nie wzbudziły zaufania. W trakcie dalszego dochodzenia zaczęły pojawiać się nowe nazwiska w tym i nazwisko Lukullusa. Jednak i ta nowa lista nazwisk potencjalnych spiskowców nie wzbudziła zaufania. Cała afera nie znalazła jednak rozstrzygnięcia gdyż Wettiusz zmarł w więzieniu, gdzie prawdopodobnie został zamordowany: „[…] A jeszcze bardziej uwidoczniło się to, gdy po kilku dniach wyrzucono na zewnątrz z więzienia trupa i mówiono, że zginął samobójczo, a miał na sobie ślady duszenia i bicia”. Udział Lukullusa w tym spisku jest praktycznie wykluczony. Pomimo, że Pompejusz był jego przeciwnikiem to wydaje się niemożliwością aby uczeń Sulli uczestniczył w takim spisku. Również fakt spisku jest często kwestionowany i wydaje się że Wettiusz działał sam lub ewentualnie na polecenie Cezara, chcąc osiągnąć korzyści polityczne. Kiedy jego oskarżenia nie odniosły spodziewanych rezultatów to postanowił podać nowe nazwiska, bardziej znane aby nadać odpowiedniego wydźwięku swoim oskarżeniom.
Niepowodzenia polityczne sprawiły, że w 59 roku p.n.e. Lukullus definitywnie wycofał się z polityki. Jednak Rzymianinowi nie było dane spokojnie dożyć swych ostatnich dni gdyż zachorował on psychicznie. Obecnie jego schorzenie diagnozuje się jako chorobę Alzheimera. Natomiast w starożytności mówiono, że jeden z jego wyzwoleńców imieniem Kallistenes dał mu skosztować napoju miłosnego który przyprawił go o szaleństwo. Choroba w pewnym momencie stała się tak zaawansowana, że kuratele nad Lukullusem musiał objąć jego brat Marek. Choroba postępowała szybko bowiem na przełomie 57/56 roku p.n.e. Lukullus zmarł. Wielkiemu wodzowi przyznano prawo do publicznego pogrzebu, co było dużym wyróżnieniem i świadczyło o dużym autorytecie jaki otaczał Lukullusa. Zwłoki Lukullusa zostały ostatecznie przewiezione do Tuskulum gdzie pochowano je w tamtejszej willi:
]…] Po śmierci Lukullusa miało się wrażenie, że umarł ktoś u szczytu sławy swego dowództwa czy działalności publicznej: tak lud go żałował, przybył masowo na pogrzeb i siłą sprawił, że ciało, niesione na forum przez młodych ludzi z najprzedniejszych rodów, pochowano na Polu Marsowym, gdzie pochowano także Sullę. Brat jego jednak-w co trudno uwierzyć, bo było to niełatwe do przeprowadzenia-prośbami i tłumaczeniami uzyskał pozwolenie na pogrzeb zmarłego przygotowany na posiadłości koło Tuskulum.
– Plutarch, Lukullus, 43
Lukullus po powrocie ze wschodu był już człowiekiem wypalonym, który po latach walk, sukcesów i niepowodzeń chciał odpocząć i wydać swój ogromny majątek. Lukullus nie przejawił większej chęci wydawania swoich pieniędzy na budynki użyteczności publicznej, natomiast bardzo chętnie budował pałace które stały się synonimem bogactwa i luksusu. Jedną z najsłynniejszych swoich willi wybudował w modnej miejscowości – Tusculum. W tym rejonie swoje domy posiadali tak znane postacie jak Marek Emiliusz Scaurus, Scypion Emilian, Lucjusz Scaewoli, Krassus, Hortensjusz, Warron, Korneliusz Dolabella i wielu innych. Willa ta stała się słynna ze względu na bogactwo architektury w jakiej została zbudowana i ozdobiona oraz z tego, że Lukullus urządzał w niej swoje słynne uczty. Obok działalności budowniczej i kulinarnej uczeń Sulli poświęcał się również innym szlachetnym zajęciom. Znaczną część jego willi zajmowała ogromna biblioteka, w której sporo książek z pewnością było zdobyczami wojennymi:
Godne uwagi i omówienia jest także jego gromadzenie ksiąg. Zebrał dużo rękopisów, a użytek ich jeszcze chwalebniejszy niż samo nabywanie. Zbiory tych bibliotek były wszystkim dostępne, jak i przyległe do nich portyki i czytelnie, bez ograniczenia mieszczące greków, którzy do nich przybywali jakby w jakąś gościnę u Muz; tam spędzali czas na wzajemnych rozmowach z przyjemnością uciekając od innych zajęć.
– Plutarch, Lukullus, 42
Księgozbiór Lukullusa nie był jedynie biblioteką z nazwy bowiem wszystkie książki były dostępne dla gości pana domu. Obok tej willi do dyspozycji Lukullusa pozostawały również ogromne ogrody. Które były słynne również w okresie cesarstwa. Obok tego uczeń Sulli posiadał liczne wille w Kampanii, gdzie znów zasłynął ze swej działalności budowniczej, posiadał również liczne stawy rybne, które były obiektem pożądania każdego znającego się na modzie bogacza.
Wycofując się z aktywnej polityki uczeń Sulli musiał czymś zastąpić dotychczasową swoją działalność. Jego energia znalazła ujście w działalności budowlanej i kulturalnej. Przez tą aktywność utrwalił się mit Lukullusa jako człowieka pławiącego się w luksusach, obojętnego na, losy państwa i narodu, który w dodatku jako pierwszy wprowadził do Rzymu zbytek: „[…] Lukullus natomiast, skądinąd mąż wielkich zalet, zapoczątkował rozpowszechniony dziś przepych w budownictwie, ucztach i sprzętach domowych”1. Dodać należy jeszcze, że ten mit przetrwał nawet do naszych czasów, a słowo luksus jest powszechnie używane.
